De tijd dringt, zo zegt Alex Sievers. Hij is oprichter van Beyond Now en houdt zich al meer dan twintig jaar bezig met ‘goed ouder’ worden. “Er komt een enorme groep ouderen aan, maar lange tijd hebben we de gevolgen van vergrijzing niet onder ogen willen zien. Direct na de eeuwwisseling wisten we al dat zich problemen zouden gaan voordoen op de arbeidsmarkt van zorg en welzijn.” Gemeenten moeten volgens hem de regie nemen in het verbeteren van het woonklimaat voor ouderen. “Veel senioren verhuizen in de praktijk te laat. Dat gebeurt onder meer omdat er weinig te kiezen valt. Terwijl het beter zou zijn als zij in hun kracht van hun leven omzien naar een andere leefomgeving. Juist dan zijn ze nog in staat nieuwe sociale verbanden te maken.”
Eigen kracht
Sievers toonde zich vijftien jaar geleden al voorstander van de vorming van communities met gelijkgestemde ouderen. “Ik denk dat een kwalitatief goede samenleving alleen vanuit de eigen kracht van mensen kan worden gemaakt. Als mensen zich ergens thuis voelen, dan willen zij zich inzetten voor de samenleving in bredere zin. Verschillende onderzoeken bevestigen dat ook. Mensen moeten worden gefaciliteerd in hun eigen regie en in hun humaniteit, maar dat idee landde destijds niet. Gelijkgestemden hoorden niet bij elkaar te worden gezet. Dat zou segregatie bevorderen. Als daar onder meer in de sociale huursector nu anders over wordt gedacht, dan is dat een positieve ontwikkeling.”
Hoe realiseerbaar is die vorming van dergelijke communities? “Een community is niet voor iedereen de oplossing, maar het is belangrijk in ons land een aantal van dergelijke projecten van de grond te tillen.
Collectiviteit moet daarbij de resultante zijn van verantwoordelijkheid en betekenis. Niemand wil worden weggezet. Leven is waardevol, als het betekenis heeft.” Hij verwijst naar Japan. Kortgeleden bezocht hij één van de plekken waar mensen significant gelukkiger ouder worden. “In Okinawa doen die 90-plussers niet zoveel meer aan het onderhoud van hun huis, maar tegelijkertijd leven ze zelfstandig en gezond. Zij ontmoeten elke dag hun vrienden en vriendinnen. Zo vinden zij een betekenisvol bestaan.”
ALEX SIEVERS
‘Collectiviteit moet de resultante zijn van verantwoordelijkheid en betekenis’
Sterke variatie
Het karakter van de in ons land te vormen gemeenschappen kunnen volgens hem sterk variëren. “Hoogopgeleide witte mensen in Amsterdam-Zuid hebben andere wensen en verlangens, dan zeg een Surinaamse gemeenschap in Amsterdam-Zuidoost. Het gaat erom ouderen met elkaar te verbinden op basis van de thema’s die zij zelf belangrijk vinden en geef hen daarin alle vrijheid.” Professionals moeten, zo zegt Sievers, vervolgens de durf hebben bepaalde zaken los te laten.
Corporaties zouden huurders bij de invulling van hun eigen verantwoordelijkheid een naar eigen inzicht aan te wenden financiële bijdrage kunnen meegeven. “Het is misschien wel lastig, maar dat geeft mensen meer kracht om hun eigen richting te bepalen. Dat is ontzettend belangrijk. Ik ben er namelijk van overtuigd dat bij meer woonkwaliteit het beroep van senioren op (kostbare) zorg- en welzijnsvoorzieningen zal afnemen.”
Collectieve woonvormen zijn waardevol, ook in de sociale sector, maar zo benadrukt Yvonne Witter, adviseur wonen, zorg en welzijn bij Aedes, het probleem van ouderenhuisvesting is vele malen groter. “Met nieuwe collectieven zijn we er nog lang niet. Het SCP heeft kortgeleden een rapport gepubliceerd over thuiswonende ouderen. Zij schetsen een tekort aan mantelzorg, onvoldoende professionele hulp en een mismatch op de woningmarkt tussen vraag en aanbod. Gelukkig is er de laatste tijd meer aandacht voor dergelijke problemen en groeit het besef dat we meer variatie moeten bieden tussen de zelfstandige woning en het verpleeghuis.”
De vorming van nieuwe collectieven is voor haar niet de enige oplossing. “Sommige mensen zijn wellicht beter af met een Thuishuis, een soort van kleinschalig studentenhuis voor ouderen die dreigen te vereenzamen. Er zijn de afgelopen vijftien jaar nog maar vijf van ontwikkeld, maar in Rotterdam zijn er plannen om in verschillende wijken vijftien van dergelijke complexjes te realiseren.”
YVONNE WITTER
‘We hebben ook behoefte aan meer mogelijkheden voor wonen met wat zorg’
Thuis wonen
De meeste mensen zullen gewoon thuis blijven wonen. Dat kan goed, aldus Witter, als de omliggende infrastructuur voldoende kwaliteit heeft. “Denk aan ‘triple A-wonen’: apotheek, arts, Albert Heijn. En biedt kans op ontmoeting. Zorg ook voor goede openbare ruimte en een goed toegankelijke bushalte. Juist daar mag in ons land nog wel wat aan gebeuren. Nederland kan wat dat betreft een voorbeeld nemen aan Taiwan. Denk verder na over de gevolgen van klimaatverandering. Zeker voor ouderen is het belangrijk groene plekken met verkoeling te bieden. En we moeten in onze openbare ruimte rekening houden met een toenemend aantal thuiswonende dementerenden. Zij hebben baat bij herkenbare looproutes.”
In veel corporatiewoningen wonen nu al oude mensen, zo zegt Witter. “Corporaties worden geleidelijk aan geconfronteerd met de effecten van langer thuis wonen en het sluiten van de verzorgingshuizen. Het is belangrijk om samen met de gemeente en zorgorganisaties op wijkniveau meer duidelijkheid te krijgen over de kenmerken van eigen bewoners. Wie woont waar en wat komt er aan? Ook hebben we behoefte aan meer mogelijkheden voor wonen met wat zorg. In Amsterdam wordt al geëxperimenteerd met een kleinschalige woonvorm voor dementerenden onder leiding van de familie. Eén van de variaties kan ook zijn een ‘meergeneratiewoning’, een mantelzorgwoning of een kangoeroewoning. Corporatie Lefier in Groningen heeft 22 van dergelijke woningen. Voor deze woningen bestaat veel belangstelling.”
